Plan ataku Niemiec na ZSRR opatrzony był kryptonimem „Plan
Barbarossa” (rudobrody). Powodem napaści na Związek Sowiecki była chęć uzyskania
dojścia do Morza Kaspijskiego (tereny bogate w ropę naftową) i opanowanie portu
Baku. Plan zakładał dotarcie do Moskwy w czasie szybkiego marszu i zmuszenie
Stalina do podpisania pokoju na warunkach niemieckich.
Stalin był pewny paktu Ribbentrop-Mołotow z 1939r
22.VI.1941r, niemal dokładnie w rocznicę wkroczenia do Rosji wojsk
napoleońskich, trzymilionowa armia niemiecka uderzyła na Związek Radziecki.
Uderzenie nastąpiło w trzech kierunkach. Z terenu Prus Wschodnich grupa armii
północ pod dowództwem gen. von Leeba przemieszczała się na Leningrad i miała za
cel zdobycie miasta. Grupa armii środek (gen. Bock) uderzyła z terenów
Generalnego Gubernatorstwa i ruszyła w kierunku Moskwy. Grupa armii południe
(gen. Rundsted) uderzyła z Rumunii i Słowacji, mając za cel dotarcie do Baku.
Od VI do IX trwała ofensywa wojsk niemieckich w głąb Rosji bez większego oporu
ze strony Rosjan. Nie odbyła się jako taka wojna graniczna. Stalin był
zaskoczony, armia czerwona źle przygotowana, brak dobrej kadry oficerskiej po
czystce z 1937r, a część narodów bałtyckich i Ukraińców widziała w zaistniałej
sytuacji szansę na uniezależnienie się od Rosji. Armia północ zajęła republiki
nadbałtyckie i dotarła do Leningradu lecz nie zdołała zdobyć miasta (oblężenie
trwało do I.1944r). Armia środek zdobyła Mińsk, Orszę i została zatrzymana 90km
od Moskwy (załamanie się planu „Fall Barbarossa”).
Sojusznikami Niemiec były: Finlandia, Rumunia, Słowacja, Węgry, Włochy oraz
formacje ochotnicze z Belgii, Chorwacji, Danii, Francji, Hiszpanii (tzw.
błękitna dywizja) i Norwegii. W tym okresie opanowane zostało terytorium, na
którym mieszkało 40% ludności ZSRR, a ponad 3 mln żołnierzy radzieckich dostało
się do niewoli.
Niemcy nie poparli dążeń niepodległościowych, w tym także Ukraińców, co uważa
się za błąd Hitlera, który nie docenił możliwości tego narodu. Przywódca
Ukraińców Stepan Bandera został aresztowany. Powstawały jednak oddziały
ukraińskie walczące z Niemcami, a także z partyzantką radziecką i polską.
Dopiero w 1944r tzw. „banderowcy” i „melnykowcy” stali się Niemcom potrzebni, a
ich przywódcy uwolnieni. Część wstępowała do Dywizji SS Galizien. Na terenie
republik bałtyckich powstały dywizje: kozacka, a w 1944 – tataro-turkmeńska i
kaukaska. Z oddziałów pomocniczych utworzonych w wyniku rekrutacji wśród jeńców
radzieckich powstała Rosyjska Armia Wyzwoleńcza (ROA), którą dowodził Andrieji
Własow.
Niemcy opracowali tzw. Generalny Plan Wschód, przewidujący, że na terenach
rosyjskich zostaną osiedleni Niemcy, a ludność słowiańska będzie siłą roboczą.
Jej część miała zostać przesiedlona na wschód, by przygotować tereny pod dalszą
kolonizację niemiecką.
14.VIII.1941r miało miejsce spotkanie Roosevelta i Churchila na pancerniku „Prince
of Wales”, które zaowocowało podpisaniem Karty Atlantyckiej. Jej celem było
stworzenie świata bez rządów totalitarnych. We wrześniu do dokumentu przystąpił
Stalin, jednak z zastrzeżeniem, że nie deklaruje się szanować granic sprzed
1939r, na co Anglia i USA przystały. Słynne 4 wolności Roossevelta to: wolność
religii, wolność słowa, wolność od nędzy i wolność od strachu.
Kongres amerykański uchwalił ustawę o pomocy i dzierżawie, co oznaczało, że
prezydent Roosevelt ma prawo do samodzielnego podejmowania decyzji o pomocy na
rzecz państw zachodnich.
Atak Japonii na Pearl Harbor 7.XII.1941r stał się początkiem czynnego udziału
Stanów Zjednoczonych w wojnie.
Od XII.1941r trwała kontrofensywa rosyjska, której dowodził gen. Żukow. Wojska
niemieckie zostały zmuszone do cofnięcia się o 100-200 km.
Niemcy postawili sobie za nowy cel zajęcie terenów Ukrainy, która była zapleczem
rolniczym Związku Radzieckiego, i odcięcie jej od ZSRR. Z terenów Rostowa
planowano dotrzeć do rzeki Wołgi i tam rozdzielić się na dwie grupy. Celem
pierwszej z nich było dotarcie do Baku (zatrzymani w rejonie Astrachania). Celem
drugiej grupy stało się zaatakowanie Moskwy od strony południowej (zatrzymani w
rejonie Stalingradu). Oblężenie Stalingradu (VIII.1942) doprowadziło do jego
zniszczenia aż w 90%. Częścią armii niemieckiej walczącej pod Stalingradem
dowodził gen. von Paulus podniesiony do rangi marszałka tuż przed podpisaniem
aktu kapitulacji 2.II.1943r. Jego armia złamała się m.in. pod wpływem ostrej
zimy i głodu. W rezultacie 500 tys. żołnierzy niemieckich dostało się do
niewoli.
Po przełomie stalingradzkim zaczęły się ciężkie walki na środkowym i południowym
odcinku frontu. Od VII do IX toczyła się, największa w czasie II wojny światowej
bitwa pancerna o łuk kurski (Kursk, Orzeł, Biełgorod). Plan bitwy obejmowała
niemiecka operacja „Cytadela”, która za cel stawiała odzyskanie inicjatywy
strategicznej na froncie. Hitler bardzo liczył na nowe czołgi typu „Tiger” i „Panther”.
Po stronie Niemiec walczyło ponad 500 tys. żołnierzy lecz zwycięstwo odniosła
Armia Czerwona. Niemcy zostali odepchnięci o ponad 300 km, armia radziecka
przekroczyła Dniepr i wyzwoliła Kijów. Inicjatywa przeszła w ręce ZSRR od bitwy
pod Stalingradem.
W bitwie pod wsią Prochorowka utknęło 1100 czołgów. Sukces odnieśli Rosjanie.
Stalin użył nowych dział tzw. katiuszy (gen. Żukow i gen. Wasilewski).
Niemiecki czołg Panther